Στις 19 Μαΐου πραγματοποιήθηκε συνάντηση των μαθητών της Θεολογικής Ακαδημίας και του Σεμιναρίου της Μόσχας με τον ηγούμενο της Μονής Βατοπαιδίου στον Άθωνα, Αρχιμανδρίτη Εφραίμ.
Τον επισκέπτη χαιρέτησε ο αντιπρύτανης για το διδακτικό έργο,ηγούμενος Βασιανός(Ζμέεβ).
Ο ηγούμενος Εφραίμ, που συναντιέται όχι για πρώτη φορά με τους φοιτητές στα τείχη της Θεολογικής Ακαδημίας της Μόσχας, σημείωσε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον των Ρώσων στην εμπειρία της πνευματικής ζωής των κατοίκων του Αγίου Όρους.
Η εποχή της Ορθοδοξίας
Βρισκόμαστε σε μια δύσκολη παγκοσμίως περίοδο, ο άνθρωπος ζει σε μια «πολυτάραχη ατμόσφαιρα»,οι περισσότεροι άνθρωποι δεν γνωρίζουν από πού έρχονται και πού πάνε. Στη σημερινή Ευρώπη,όπου έγινε μεγάλη προσπάθεια να ονομαστεί χριστανική Ευρώπη, εν τούτοις βρίσκουμε πολλές αντιδράσεις για αυτό το πράγμα. Νομίζω ότι δεν είναι τυχαίο αυτό. Ο λόγος για αυτές τις αντιδράσεις είναι ότι οι Ευρωπαίοι έχουν λάβει ένα λανθασμένο Χριστιανισμό. Γιατί αυτός ο λανθασμένος χριστιανισμός δεν αναπάυει τον άνθρωπο,δεν αναπαύει τις ψυχές. Και γι'αυτό πολλοί ευρωπαίοι δηλώνουν ότι είναι άθεοι και απέρριψαν το Θεό τον οποίον τους δίδαξαν οι γονείς τους, ψάχνουν άλλες αναζητήσεις, πιο βαθειές. Γι'αυτό νομίζω ότι η περίοδος που περνάμε είναι η περίοδος της Ορθοδοξίας.Οι άνθρωποι διψάνε την Ορθοδοξία, και θέλουν να μάθουν από εκείνους που λατρεύουν σωστά τον Αληθινό Θεό.
Να είστε περίφανοι, με καλή έννοια,και να καυχάστε για τον Κύριο, γιατί ζείτε τώρα σ'ένα ορθόδοξο χώρο,σε μια ελεύθερη χώρα εδώ και αρκετά χρόνια, στη Ρωσία.Αλλά το σπουδαιότερο πράγμα είναι ότι μας αφήνουν την ελευθερία της καρδιάς. Είναι ιδιαίτερη ευλογία για σας, ότι φοιτάτε σε θεολογική σχολή με μεγάλη ιστορία, που έχει μεγάλη πνευματική παρακαταθήκη.
Η Παναγία είναι πολιούχος των μοναχών και όλων των ασκητών
Η επίσκεψη του γέροντα Εφραίμ συνέπεσε με τη μνήμη του Αγίου Μιχαίου Ράντονεζ, μαθητή του Αγίου Σεργίου. Γνωρίζουμε ότι ο Άγιος Μιχαίος ήταν παρών με τον Άγιο Σέργιο όταν είδε την Παναγία Θεοτόκο.Η Θεοτόκος δεν είναι μόνο η Μητέρα όλων των χριστιανών,αλλά η πολιούχος των μοναχών. Ήταν η πρώτη Μοναχή μετά από τον πρώτο Μοναχό, τον Υιό Της.Όπως είπε ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, η Θεοτόκος είναι η πρώτη ασκήτρια και η πρώτη ησυχάστρια, η οποία τρεφόταν από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ στα Άγια των Αγίων και έμαθε απ'αυτον την νοερά προσευχή. Γι'αυτό είναι η τελεία ασκήτρια και τελεία ησυχάστρια , επειδή γνώρισε όλο το βάθος και όλο το πλάτος του πνευματικού νόμου και πλήρως τη θεία χάρη. Δεν ήταν τυχαίο ότι ζήτησε στον κλήρο τον Άθω. Της αρέσει και αναπαύει την ψυχή της να βλέπει ανθρώπους αφιερωμένους στον Υιό Της, που Τον λατρεύουν και τηρούν τις εντολές Του.Χαίρεται βλέποντας ότι πληθαίνει ο αριθμός των μοναχών.
Αλλά η Μητέρα του Θεού χαίρεται για τη σωτηρία όλων των ανθρώπων. Σπουδάζοντας θεολογία πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στη ζωή μας, για να έχουμε την ευλογία και την προστασία της Θεοτόκου.
Δοκίμιο της πνευματικής ζωής
Στην πνευματική ζωή είναι πολύ σημαντική η διατήρηση της καθαρότητας και συνεχούς επιμέλειας. Τότε ο νούς στρέφεται σταθερός στον Θεό, συνεχώς είναι στη θέση του, και η μόνη προσπάθειά του είναι να αναβάσει τη χάρη τηρώντας τις εντολές του Χριστού.Ο Χριστός παραμένει μέσα στις εντολές Του. Κρατώντας τις εντολές, ο άνθρωπος αρχίζει να αποβάλει την αμαρτωλή διάθεση, η οποία αντικαθίσταται με τον θείο πόθο.Είναι θεία ενέργεια μέσα στην καρδιά του ανθρώπου, που συνεχώς διψάει τον Θεό και δεν μπορεί να ησυχάσει ούτε δευτερόλεπτο αν δεν έχει κοινωνία με τον Θεο.Όταν ο άνθρωπος θα συνεχίσει να έχει την κοινωνία με τον Θεο, τότε αρχίζει και φωτίζεται ο νους να βλέπει την αμαρτωλότητά του, αλλά δεν απελπίζεται, δε χάνει το θάρρος. Όλα τα αμαρτήματα που βλέπει μπροστά του είναι αρχή της μετάνοιας. Ο Χριστός δεν λέει μετανοήσατε, αλλά μετανοείτε. Ακριβώς αυτή η εργασία της μετανοίας δίνει στην καρδιά το πένθος και το πένθος δεν είναι μια μελαγχολική διάθεση, αλλά είναι μια χαραποιός διάθεση. Γι'αυτό οι άγιοι πατέρες ονόμασαν το πένθος το κατά Θεόν, πένθος χαραποιό.Ακριβώς αυτό το πένθος δίνει την αγαλλίαση, δίνει αυτή την ευφροσύνη της χάριτος,τότε αισθανόμεθα πραγματική χαρά, που δεν είναι η ψυχολογική κατάσταση,αλλά δώρο του Αγίου Πνεύματος. Μετά ο άνθρωπος προχωρεί στα δάκρυα, που είναι ο καρπός του Αγίου Πνεύματος.Τέτοιος άνθρωπος πρώτα ξεφεύγει από τις πρακτικές αμαρτίες. Όπως ξέρουμε, η αμαρτία αρχίζει από το λογισμό, πηγαίνει στο λόγο,και μετά στην πράξη. Όταν προσέχει ο χριστιανός αυτήν τη σταθερότητα την πνευματική,φευγει από τις αμαρτίες τις πρακτικές,αρχίζει να προσέχει τις αμαρτίες του λόγου, και μετά τις αμαρτίες των λογισμών. Ο νους αρχίζει να έρχεται προς τον Θεό μέσα από την θεωρητική ζωή. Τότε ο νους βλέπει όχι μόνο την αμαρτωλή ζωή του,αλλά βλέπει με πάσα ακρίβεια την επέμβαση της Μητρικής και Πατρικής πρόνοιας του Θεού. Τότε φεύγει από την εισαγωγική πίστη που έχει ο καθένας μας μετά τη βάπτισή του και προχωρά στην πίστη της θεωρίας.Διότι ο χαριτωμένος νους βλέπει με πάσα ακρίβεια την ιδιαιτέρα Πατρική λεπτομερή πρόνοια του Θεού στη ζωή του.Λόγω αυτής της οράσεως γίνεται βεβαιόπιστος, διότι όπως ξέρουμε ο Χριστός μας δίνει πολλή σημασία στην πίστη.Είναι το κλειδί του μυστηρίου της χάριτος.Αν έτσι περιπατήσουμε, αρχίζουμε να γευόμεθα αυτά τα πράγματα που είπε ο Χριστός..
Εκκλησία
Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν είναι Εκκλησία της ιδεολογίας, της φιλοσοφίας και της στοχαστικής θεωρίας. Δεν είναι εκκλησία της διανοήσεως, είναι η εκκλησία της πνευματικής εμπειρίας. Γι αυτό όταν ο άνθρωπος μέσα του κρατάει αυτόν τον καρπό της χάριτος, τότε αφοσιώνεται εξολοκλήρου στο Θεό και τότε ζητεί πρώτα την Βασιλεία του Θεού και τη δικαιοσύνην αυτού και ταύτα πάντα προστεθήσεται αυτός.
Ερωτήσεις στον ηγούμενο Εφραίμ, και οι απαντήσεις του
1. Για τον γέροντα Ιωσήφ Βατοπαιδινό,μαθητή του γέροντα Ιωσήφ ησυχαστή.
Ο Γέρων Ιωσήφ Βατοπαιδινός είναι ένας άνθρωπος του Θεού. Ο νους του βρίσκεται προσηλωμένος στο Θεό, δεν θέλει να μιλάει για γήινα πράγματα. Θα ήθελε το θάνατο, όχι γιατί βαρέθηκε τη ζωή αλλά από μεγάλη αγάπη στο Θεό.
2. Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στις σχέσεις μοναχών και ηγουμένου και των φοιτητών των θεολογικών σχολών με τους ανωτέρους τους;
Στη θεολογική Ακαδημία δεν μπορεί να υπάρχει τέτοια υπακοή, όπως στο μοναχισμό. Ο Προϊστάμενος της Σχολής δεν είναι γέροντας. Όμως, ο φοιτητής πρέπει να έχει σεβασμό σ'αυτον και υπακοή στις εντολές του σε ό τι αφορά στην εξωτερική ζωή. Η διαφορά από το μοναχό είναι το εξής: ο φοιτητής δεν μπορεί να έχει καρδιακή υπακοή στον πνευματικό τομέα. Αλλά η υπακοή στη διεύθυνση δεν πρέπει να είναι υποκριτική.
3. Η ρωσική εκκλησιαστική μουσική.
Η σημερινή ρωσική μουσική παράδοση δεν είναι αρχαία.Η αρχαία Ρωσική μουσική ήταν πιο κατανυκτική.Η Βυζαντινή μουσική βοηθάει τον άνθρωπο πιο εύκολα στην κατάνυξη,στην πνευματική αντίληψη. Αλλά είναι δευτερεύων παράγων στην ακολουθία. Ο πρώτος παράγων είναι η αλήθεια της καρδίας.
4. Για την πρακτική της προφοράς της ευχής του Ιησού φωναχτά.
Στο Άγιον Όρος υπάρχει τέτοια παράδοση, συμπεριλαμβανομένης της μονής Βατοπαιδίου. Αυτή είναι η γραμμή του γέροντα Ιωσήφ.Έλεγε ότι όταν ο άνθρωπος αρχίζει και τη λέει προφορικά την ευχή αυτό βοηθάει πολύ το νου να συλλαμβάνει τα νοήματα. Στον μοναχό που κάνει διακονίες η προφορική ρήση της ευχής βοηθά να συγκεντρωθεί και μειώνει ή εξαφανίζει εντελώς τον μετεωρισμό. Τότε, από το στόμα συλλαμβάνει ο νους. Έρχεται η στιγμή κατά την οποία ο άνθρωπος δεν θέλει να λέει την προσευχή με το στόμα, γιατί ο νους την πήρε. Γι αυτό λέγεται νοερά προσευχή.
5. Οι συγκρούσεις μεταξύ του ελληνικού και του ρωσικού μοναχισμού στον Άθω.
Οι εντάσεις έχουν συμβεί, αλλά αυτό είναι το θέμα της ανθρώπινης αδυναμίας.«Υπάρχουν στενοκέφαλοι Ελληνες και στενοκέφαλοι Ρώσοι. Αυτοί συγκρούονται.Αλλά αυτό το ξεπερνάμε εν ονόματι του Ιησού Χριστού». Πάντως, η σημερινή πραγματικότητα είναι ότι υπάρχει αγάπη στο Άγιον Όρος και με τους Ρώσους, και με τους Βουλγάρους μοναχούς,και με τους Σέρβους και όλους τους κατοίκους του Αγίου Όρους, υπάρχει πραγματική κοινωνία εν Χριστώ.
6. Τι λένε στον Άθω για τους τελευταίους καιρούς.
Σήμερα είναι της μόδας να μιλάνε για τον Αντίχριστο. Ο διάβολος καταπολεμεί και από δεξιά και από αριστερά: είτε πολεμήσει τους ανθρώπους να έχουν πλήρη αδιαφορία για το τέλος του κόσμου, ή επιβεβαιώνει ότι αύριο θα είναι έσχατη μέρα. Τέτοιοι άνθρωποι φοβούνται τα πάντα. «Είναι ευλάβεια με βλάβη». Αυτό δεν είναι κατά Θεό. Νομίζω ότι η έσχατη μέρα για μας είναι η μέρα του θανάτου μας. Είναι το μόνο πραγματικό γεγονός στο μέλλον.Αυτό πρέπει να μας απασχολεί. Πολλοί θέλουν να μάθουν πολύ περισσότερα για τον Αντίχριστο παρά για τον Χριστό.Ας είμαστε δεσμένοι με τον Χριστό και η Εκκλησία, που διατηρεί την Παράδοση και την πνευματική ασφάλεια,όταν έρθει η ώρα, θα μας ειδοποιήσει αν πρέπει να κάνουμε την αντίδραση ή όχι.
7. Ποια χαρακτηριστικά πρέπει να έχει ο σύγχρονος ιερέας;
Πρέπει να αγαπάει τον Θεό.Ο γέροντας Παϊσιος έλεγε: αν ο ιερέας είναι ηθικός και αφιλάργυρος, ήδη έχει επιτυχία κατά 80%, και όταν είναι και φιλάρετος, τότε θα έχει 100% επιτυχία.
8. Πώς να ξυπνήσουμε στα παιδιά την αγάπη προς το Χριστό;
Με πολλή ανοχή, υπομονή και προσευχή.Έλεγε ο πατήρ Πορφύριος:στα παιδιά να μην λέτε πολλά για το Θεό, γιατί δεν αντέχουν να τα ακούνε, αλλά να λέτε πολλά στο Θεό για τα παιδιά. Στους νέους θα συμβάλει πολύ στην πνευματική ζωή ο σύγχρονος μοναχισμός. Υπάρχουν παραδείγματα. Συχνά, σε σύντομο χρονικό διάστημα παραμονής στο μοναστήρι, οι νέοι στρέφονταν προς το Θεό. Για τη νεολαία είναι χρήσιμο να βρίσκεται στο ορθό μοναστικό περιβάλλον. Οχι για να γίνουν μοναχοί. Απλά να προβληματίζονται για τη ζωή.
9. Η πνευματική ζωή στον κόσμο.
Ούτε ο γάμος είναι ο σκοπός του ανθρώπου,ούτε ο μοναχισμός. Ο στόχος είναι η θέωση. Δεν υπάρχει καλογερική πνευματικότητα και κοσμική πνευματικότητα. Όλα αυτά που είπαν οι άγιοι πατέρες είναι για όλους μας. Ο Μέγας Βασίλειος είπε ότι η διαφορά του κοσμικού απο τον μοναχό είναι στην ουσία που κάνει στο γάμο. Όλα τα υπόλοιπα είναι τα ίδια. Το ασκητικό φρόνημα, το λατρευτικό φρόνημα,το προσευχιτικό φρόνημα, όλα αυτά πρέπει να τα έχουν όλοι.Το ασκητικό φρόνημα των μοναχών δεν είναι μόνο των μοναχών, είναι φρόνημα όλης της ορθόδοξης Εκκλησίας.Υπάρχουν οικογένειες που κάνουν ακολουθίες μαζί . Παιδιά, κατά το χρόνο της τράπεζας, διάβαζουν βίους αγίων,όπως στο μοναστήρι.Όταν φεύγουν από το σπίτι παίρνουν την ευχή των γονέων,φιλούν το χέρι τους.
10. Για τη δοκιμή στο Άθω.
Η κλίση για τον μοναχισμό είναι υπερφυσικό γεγονός και θεϊκή πρόνοια.Οι δόκιμοι μοναχοί έτσι ονομάζονται επειδή δοκιμάζονται.Αν ο μοναχισμός είναι ο δρόμος ενός δοκίμου, θα μείνει, αν όχι, θα φύγει. Μπορεί κάποιος να έρχεται από εξωτερικό ενθουσιασμό αλλά η νευρική του κράση δεν αντέχει τον μοναχισμό. Ο γέροντας πρέπει να ορίσει αν αντέχει η ψυχοσωματική κράση του δοκίμου.
11. Η πρακτική της Εξομολόγησης και της Θείας Κοινωνίας και ο προσευχητικός κανόνας πριν την Κοινωνία.
Ορισμένοι μοναχοί εξομολογούνται καθημερινά. Η Λειτουργία στο Βατοπαίδι τελείται 4 φορές την εβδομάδα: την Τρίτη, την Πέμπτη, το Σάββατο και την Κυριακή. Οι υπόλοιπες ημέρες είναι νηστήσιμες (χωρίς λάδι), το Σάββατο τρώμε λάδι. Συνολικά, στο μοναστήρι τελούνται 10 Λειτουργίες κάθε μέρα,γι αυτό υπάρχει μια κατανομή των μοναχών, πότε και ποιος κοινωνεί.Η εξομολόγηση στην Ελληνορθόδοξη Εκκλησία δεν συμβαδίζει με τη θεία κοινωνία. Ο άνθρωπος που δεν έχει θανάσιμες αμαρτίες, δεν έχει εμπόδια στην κοινωνία.Πότε θα μεταλάβει ο χριστιανός, είναι πόθος της καρδίας του.
Ο κανόνας πριν τη μετάληψη, στην Ελλάδα,είναι η ακολουθία της θείας μεταλήψεως. Υπάρχουν κανόνες, αλλά δεν πρέπει να δογματοποιήσουμε το ανάγνωσμά τους. Στο θέμα της προετοιμασίας δεν πρέπει να υπάρχει εξαναγκασμός. Το ίδιο ισχύει και για τη νηστεία . Αυτός που τηρεί όλες τις ορισμένες από την Εκκλησία νηστείες,εκπληρώνει το καθήκον του. Δεν υπάρχει κανόνας που απαγορεύει την Κοινωνία, χωρίς τη νηστεία.
12. Σύγχρονα θαύματα στον Άθω.
Μακάριοι οι μη ιδόντες και πιστεύσαντες. Πρόσφατα,έγινε ένα θαύμα με την εικόνα στο βουλγαρικό μοναστήρι Ζωγράφου, όταν η εικόνα με θαυμαστικό τρόπο μεταφέρθηκε από τον Άγιο Γεώργιο στο παρεκκλήσι ενός ναού της Μονής. Αλλά το κύριο θαύμα είναι η Εκκλησία, με τα μυστήρια και τις ιεροτελεστίες της.
13. Ρώσοι άγιοι που τιμούνται στον Άθω
Είναι πολλοί:ο Άγιος Παϊσιος Βελιτσκόφσκι,ο Όσιος Σέργιος του Ραντονέζ, ο Άγιος Σεραφείμ του Σάροφ, ο Άγιος Σιλουανός του Άθωνα, ο Μάξιμος ο Γραικός που ασκείτο στο Βατοπαίδι, ο Άγιος Λουκάς της Συμφερούπολης,ο Άγιος Ιωάννης της Κρονστάνδης.Στο Άγιον Όρος διαφυλάσσονται άγια λείψανα πολλών ρώσων αγίων καθώς και οι εικόνες τους.
14.Η διακονία του αγιογράφου είναι μοναστική ή κοσμική;
Η αγιογραφία, βεβαίως, είναι μοναχικό έργο. Οι λαϊκοι γίνονται δεκτοί μόνο κατά συγκατάβαση.Ο άνθρωπος αγιογραφεί πιστεύοντας, αγρυπνώντας και προσευχόμενος. Στους ευλαβείς λαϊκούς δεν απαγορεύεται να αγιογραφούν.Στο Βατοπαίδι εργάζονται πολλοί λαϊκοί,για παράδειγμα, σκαλίζουν εικόνες.Αρκεί να το κάνουν με ευλάβεια.
15. Σχετικά με τον αρχιμανδρίτη Σοφρώνιο Σάχαροφ.
O πατήρ Σοφρώνιος είναι ένας μεγάλος άγιος.Μερικοί στον Άθω τον θεωρούν «σύγχρονο Γρηγόριο Παλαμά». Η προσωπική εμπειρία της επικοινωνίας μαζί του δείχνει ότι ήταν χαριτωμένος άνθρωπος.
16. Για τον άγιο Ιγνάτιο Μπριαντσανίνοφ
Στο Βατοπαίδι τα έργα του διαβάζονται. Ήταν άνθρωπος της προσευχής, της ασκήσεως, «τέλειος αγιορίτης», γιατί το Άγιο Όρος δεν είναι τόπος, είναι τρόπος ζωής. Ο καθένας που ζει έτσι μπορεί να ονομαστεί αγιορίτης.
Στο τέλος της συνάντησης ο ηγούμενος Βασιάν ευχαρίστησε τον προϊστάμενο της Μονής Βατοπαιδίου για τις χρήσιμες νουθεσίες. Ο ηγούμενος Εφραίμ με τη σειρά του, δώρισε στην Ακαδημία το αντίγραφο της θαυματουργής εικόνας της Θεοτόκου, της «Παντανάσσης».